Neki detalji iz njenog života zauvijek će ostati nepoznanica…
Žena Stefana Nemanje i majka prvog srpskog kralja Stefana Nemanjića i Svetog Save, zvala se Ana. U vrijeme kada su o ženama rijetko i pričalo, a kamoli pisalo, ona je uspjela ono što je malo koja prije nje – postala je prva žena koja je ostavila traga u srpskoj istoriji i o kojoj su ostala svjedočanstva zapisana u našim srednjovekovnim izvorima.
O Ani Nemanjić u srpskim srednjovekovnim izvorima i nema toliko vijesti, što zbog smutnih vremena koja su vladala u Raškoj prije dolaska na vlast Stefana Nemanje, što zbog činjenice da se životi žena, ma koliko plemenitog roda one bile, nisu tako revnosno zapisivali.
Ne zna se gdje je rođena, kako je provela mladost, gdje se školovala i kog je porijekla bila niti kako je upoznala Stefana Nemanju.
Žena iz sjenke
Spomen o samoj Ani, vrlo je štur i protivrječan. Tokom vijekova priča o njoj gradila se više na osnovu predanja nego na osnovu materijalnih i pisanih izvora kojih o njoj skoro da i nema.
Navjerovatnije je bila plemenitog porijekla, ali se ne zna da li je bila vizantijska ili grčka plemkinja, a legenda čak tvrdi i da je bila francuska princeza. Možda je najbolje držati se zapisa Ilariona Ruvarca koji je srpsku vladarku naslovio kao “Ana nepoznatog roda”.
Njeni sinovi – Sveti Sava i Stefan Nemanjić, koji su napisali opsežne biografije Stefana Nemanje, svog oca, o majci Ani daju vrlo šture podatke. Oni su zabilježili ono što se u Evropi toga doba i tražilo od žene, a to je da je Ana bila “dobra supruga, nježna mati, pobožna i milosrdna gospođa“.
Ovo odsustvo pisanja o majci, objašnjava se duhom srednjeg vijeka u kome je muškarac stub porodice pa i društva, a pisci koji su ujedno bili i monasi koji su kod žene poštovali samo smjerno ponašanje pred svijetom, nježnost prema porodici i poslušnost prema suprugu.
Majka kraljeva
Monah Teodosije koji je napisao žitije Svetog Save, o ženidbi Stefana Nemanje piše: “Taj spomenuti muž, blagočestiv, bogobojažljiv, ništeljubiv, hrabrošću i vojnom veštinom sjajan kao niko drugi, svima dobrima na zemlji u sreći veoma izobilan, a uz to vrlinom, bezbolnošću i pravdom, milošću i krotošću ukrašen, uze po zakonu, sebi ženu po imenu Ana”.
Rastko Nemanjić ili Sveti Sava u žitiju svoga oca navodi da osim “žene svoje (Ane) Bogom danoga prvoga venca… Ne bi učesnik drugog braka”. Ovo znači da se Stefan Nemanja ženio samo jednom i u braku sa Anom proveo čitav svoj životni vijek.
Danas se puzdano zna da su Stefan Nemanja i Ana imali tri sina – Vukana, Stefana i Rastka. Monah Teodosije u žitiju Svetog Save piše da poslije Stefanovog rođenja, Ana i Nemanja dugo nisu imali djece.
“Mnogo vremena prođe i ne rodi više pomenuta blagočestiva Ana. Radi toga bejahu oboje u tuzi i žalosti jer im duše mnogo željaše da dožive još jedno dete”, piše Teodosije.
Prema Teodosiju, vladarski par je imao i ćerke, ali ne zna se koliko njih. Zabilježene su Jefimija, koja se udala za vladara Soluna, Elena, udata za bugarskog kralja Ivana Asena, i ćerka nepoznatog imena koja je bila majka bugarskog cara Konstantina I.
Pratila je muža do kraja
Izvjesno je da je Ana u stopu pratila svog supruga Stefana Nemanju čak i kada je on riješio da napusti svetovnu vlast i posveti se duhovnom svijetu. Ana se zamonašila istog dana kada i Stefan Nemanja.
Na praznik Blagovijesti, 25. marta 1196. godine Stefan Nemanja je postao monah Simeon, a Ana je postala monahinja Anastasija. Smatra se da je tada imala više od 70 godina i da je monaške dane provodila u manastiru Presvete Bogorodice u Kuršumliji blizu Toplice.
Zna se da je monahinja Anastasija preminula prije 1200. godine, jer je u tada arhimandrit Sava sastavljao pravila za ponašanje studeničkih monaha, kada je zabilježio da je monahinja Anastasija preminula.
Do skora se nije vjerovalo da je Ana sahranjena u priprati Bogorodičine crkve koja je dio manastira Studenica koja je i zadužbina njenog muža. Novim istraživanjima pouzdano se otkrilo da to zaista jeste njen grob.
