Na današnji dan, 6. novembra 1787. rođen je Vuk Stefanović Karadžić, reformator srpskog jezika i pravopisa. Izdao je više zbirki narodnih pjesama i pripovjedaka, prvu srpsku gramatiku (“Pismenica”) i rječnik (1818). Njegovi posmrtni ostaci su 1897. prenijeti iz Beča i sahranjeni uz Dositeja Obradovića ispred Saborne crkve u Beogradu.
U našijem je narodnijem pjesmama za nas najdragocjenija čistota i sladost našega jezika: kad bi književnici to poznavali, onda oni ne bi kvarili i grdili najveću dragocjenost svoga naroda, svoj narodni jezik, nego bi se trudili naučiti ga iz narodnijeh pjesama.
Ja sam se u pisanju knjiga najviše o tome starao da bi narod srpski uz njih sebe poznao, i da bi kod drugijeh naroda poznat postao.“
U Srbiji je Vuk doživio tursku vlast, Obrenoviće i Karadjorđeviće (sultane i kraljeve). Kada se razbolio, liječio se u Novom Sadu i Budimpešti. Bio je učitelj u Beogradu, carinski službenik u Kladovu, a 1813, ponovnim padom Srbije pod tursku vlast Vuk odlazi u Beč, gdje izučava slovenske jezike, latinski i njemački i gdje ostaje gotovo cio svoj život, za čega je sam rekao da je tamo bio potrebniji Srbiji nego da je u Srbiji.
Vuk Karadžić je iza sebe ostavio brojna djela, koja predstavljaju najpotpuniji pregled života srpskoga naroda, njegovo vjerovanje, običaje, stvaralaštvo i istoriju. To su: “Srpski rečnik”, “Srpska gramatika”, “Prvi srpski bukvar”, Prevod “Novog zavjeta”, “Crna Gora i Crnogorci”, “Kovčezić za istoriju”, “Jezik i običaji u Srba”, “Život i običaji naroda srpskoga”, “Žitije Ajduk Veljka Petrovića”, “Prva godina srpskog vojevanja na daije”, “Miloš Obrenović”, “Druga godina srpskog vojevanja na daije”, “Praviteljstvujušći Sovjet”, “Srpske narodne pesme”, “Srpske narodne pripovetke”, “Srpske narodne poslovice” i druga.
Vuk Karadžić bio je izuzetno darovitih stvaralačkih osobina, uporan i doslijedan.
VUK STEFANOVIĆ KARADŽIĆ / FOTO: WIKIPEDIAUz pomoć Jerneja Kopitara i Jakova Grima ušao je u naučni smisao onoga što je radio. Svojim radom obogatio je srpsku kulturnu istoriju. Uvažavali su ga najveći svjetski umovi. Bio je član Petrogradskog društva ljubitelja slovenske književnosti od 1819, Akademija nauka u Petrogradu dodijelila mu je Srebrnu medalju za naučne zasluge 1820., Krakovsko učeno društvo izabralo ga je za svoga člana 1820.
Bio je gost Grimu i Geteu 1823. i dobio počasnu doktorsku titulu Univerziteta u Jeni 1823.
Član je Getingenskog učenog društva od 1825, dobitnik Zlatne medalje Ruske akademije nauka 1842, dopisni član Bečke akademije nauka od 1848, Berlinske od 1850. i Petrogradske od 1851.
Vuk Stefanović-Karadžić bio je lingvista, pisac, prevodilac, kritičar i polemičar, istoričar, geograf i rodonačelnik srpske etnografske nauke.
Tvorac je najsavršenije azbuke na svijetu, kojoj su se divili Bernard Šo i mnogi drugi. Prevazišao je prošlost i otvorio vidike budućnosti. Putovao je mnogo, upoznao kulture mnogih naroda i svijetu otvorio ljepotu i bogastvo usmenog narodnog stvaralaštva.
UNESCO je godinu 1987. (dvijestota godišnjica rođenja V.S.K.) proglasio godinom Vuka Stefanovića Karadžića.
VUKOVA SPOMEN-KUĆA U TRŠIĆU / FOTO: WIKIPEDIAVuk Stefanović Karadžić (1787-1864) je rođen u porodici u kojoj su djeca umirala, pa je po narodnom običaju, dobio ime Vuk kako mu vještice ne bi naudile. Rođen je u Tršiću. Pisanje i čitanje je naučio od rođaka Jevte Savića, koji je bio jedini pismen čovjek u kraju. Obrazovanje je nastavio u Loznici, a kasnije u manastiru Tronoši. Kako ga u manastiru nisu učili, nego tjerali da čuva stoku, otac ga je vratio kući.
Ne uspjevši da se upiše u karlovačku gimnaziju, on odlazi u Petrinje. Kasnije stiže u Beograd da upozna Dositeja Obradovića, svog voljenog prosvjetitelja. Ovaj ga grubo otjera od sebe i Vuk razočaran odlazi u Jadar i počinje da radi kao pisar kod Jakova Nenadovića.
Kad je otvorena Velika škola u Beogradu, Vuk je postao njen đak. Ubrzo oboljeva i odlazi na liječenje u Peštu. Kasnije se vraća u Srbiju i kada ustanak propada, odlazi u Beč. U Beču upoznaje cenzora Jerneja Kopitara koji mu dalje pomaže u ostvarenju planova. Započeo je svoj rad na reformi jezika i pravopisa i uvođenju narodnog jezika u književnost. Zbog problema sa knezom Milošem Obrenovićem bilo mu je zabranjeno da štampa knjige u Srbiji, a i u austrijskoj državi, svojim radom stiče prijatelje i pomoć u Rusiji, gdje dobija stalnu penziju 1826. godine. U porodici mu je ostala živa samo kćerka Mina Karadžić.
Iz staroslovenske azbuke Vuk je uzeo sljedeća 24 slova: A B V G D E Ž Z I K L M N O P R S T U F H C Č Š
Njima je dodao: J Lj Nj Ć Đ i Dž
SRPSKA ĆIRILICA / FOTO: WIKIPEDIAU prvoj polovini 19. vijeka, uz pomoć tadašnjih vrhunskih filologa, kao što su braća Grim i austrijskih vlasti koje je predstavljao Jernej Kopitar, Vuk Stefanović Karadžić je reformisao srpsku otografiju i pravopis, praveći veliki rez između dotadašnje slavenosrpske kulture i novog standarda.
Karadžićeva kapitalna djela, među kojima se ističu prvo izdanje “Srpskog rječnika” (1818.), drugo, znatno prošireno (1852.), te prevod “Novoga zavjeta” (1847.), postavili su temelje za savremeni standardni srpski jezik, a znatno su uticala i na oblik savremenog standardnog hrvatskog jezika, ponajviše u fazi tzv. hrvatskih vukovaca ili mladogramatičara. Osnovna načela Karadžićeve reforme se mogu sažeti u tri tačke:
- izjednačavanje narodnog i književnog jezika, tj. insistiranje na folklornim jezičkim oblicima, za koje se smatralo da su pouzdan vodič zabilježen u narodnim pjesmama i poslovicama;
- prekid sa svim starijim oblicima srpske književnosti i pismenosti i novo utemeljenje standardnog jezika bez oslona na tradiciju;
- i, novoštokavski folklorni purizam, što se očitovalo u čišćenju jezika od crkvenoslavizama koji su identifikovani kao ruskocrkvena naplavina koja ne odgovara glasovnoj i gramatičkoj strukturi srpskog jezika.
Na tehničkom nivou, Karadžićeva reforma se manifestovala u novoj srpskoj ćirilici u kojoj su izbačeni nepotrebni poluglasnici, apsorbirani grafemi za lj, nj, dž koje je predlagao Sava Mrkalj (Vuk je gotovo u potpunosti preuzeo grafiju “narodnog” pisanog idiolekta Gavrila Stefanovića Venclovića, monaha u manastiru Rači s kraja 17. i početka 18. vijeka), te uvedena grafema j iz (njemačke) latinice. Novi fonološki pravopis, primjeren prozirnom idiomu kakav je srpski, zamijenio je stariji tvorbeno-morfološki.
FOTO: WIKIPEDIAJezički supstrat je bila novoštokavska ijekavština (istočnohercegovačko-krajiško narečje), koju je Vuk Karadžić stilizirao dijelom i prema hrvatskim pisanim djelima (tjerati umjesto ćerati, djevojka umjesto đevojka, hoću umjesto oću). Ali, zbog uticaja srpske građanske klase u Vojvodini i Srbiji, ta je reforma prihvaćena u nešto izmjenjenom obliku: ijekavski refleks jata je zamijenjen ekavskim (npr. dete umjesto dijete). Srpski književni jezik ijekavskog refleksa jata ostao je u Crnoj Gori, Bosni i Hercegovini, među Srbima i Hrvatskoj, kao i u narodnim govorima zapadne i jugozapadne Srbije.
Vuk je pored svog najvećeg doprinosa na književnom planu, dao veoma značajan doprinos i srpskoj antropologiji u kombinaciji sa onovremenom etnografijom. Uz etnografske zapise ostavio je zapise i o fizičkim osobinama tijela. U književni jezik je unio bogatu narodnu terminologiju o dijelovima tijela od tjemena do stopala. Treba napomenuti da se ovim terminima i danas koristimo, kako u nauci tako i u svakodnevnom govoru.
Dao je, između ostalog, i svoje tumačenje veze između prirodne sredine i stanovništva, a tu su i dijelovi o ishrani, o načinu stanovanja, higijeni, bolestima, kao i o pogrebnim običajima. U cjelini posmatrano, ovaj značajni doprinos Vuka Karadžića zaslužuje novu analizu savremene antropologije. (Karadžić, V.: Sabrana dela, knjiga XVIII, Prosveta, Beograd 1972.)
Vuk je umro u Beču. Njegove kosti prenešene su u Beograd 1897. godine i sa velikim počastima sahranjene u porti Saborne crkve, pored Dositeja Obradovića.
